Op 25 januari van dit jaar ging de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) van start in een volle Utrechte dom, op 4 september komt minister Donner in Leiden het eerste college houden ter opening van een academisch jaar van deze universiteit. Vanwaar deze nieuwe instelling voor theologisch onderwijs en onderzoek? Daar zijn kerkelijke en daar zijn politieke redenen voor. Een kerkelijke reden is, dat er rond de eeuwwisseling, met het oog op de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland, weliswaar een besluit was genomen tot concentratie van het aantal plaatsen waar de ambtsopleiding zou worden aangeboden (van zes naar drie), maar dat in de kerkorde van de PKN aanvankelijk toch eigenlijk nog oude hervormde, gereformeerde en lutherse instellingen elk hun eigen plaats behielden: deze integratie wachtte dus nog op voltooiing. Nu kan dat in de kerk lang duren, en het zou misschien ook lang geduurd hebben, als er geen ambitieuze staatssecretaris van onderwijs was geweest, namelijk Mark Rutte, die graag een nieuwe Wet Hoger Onderwijs en Onderzoek op zijn naam wilde zetten. Die wet moest een vereenvoudiging bieden, want de roep om eenvoud doet in de politiek van het ogenblik overal de ronde. En welke politicus snapt nog, wat in de wet van 1876 werd beoogd met de zogenaamde ‘duplex ordo’ (tussen hervormde, lutherse etc. ambtsopleidingen enerzijds, ‘neutrale’ wetenschap anderzijds), of wat afgescheidenen en dolerenden daar met hun alternatief van ‘simplex ordo’ tegenover hadden gesteld? ‘Kerkelijk hoogleraar?’ Snappen we niet meer, lastige term, schrappen dus. ‘Kerkelijke opleiding?’ Past niet in de bachelor/master-structuur, dus ophouden daarmee. ‘Aangewezen instelling’: je bent universiteit of niet, een tussenweg bestaat er niet. Het ministerie had haast, en wilde dus snel antwoord van de kerk. Er bleek tegenover te staan, dat er over de bekostiging van een nieuwe instelling voor de komende jaren niet al te moeilijk zou worden gedaan. En zo werd, in nauwelijks twee jaar tijd, op voorstel van de Raad van Toezicht voor het theologisch wetenschappelijk onderwijs, door de synode besloten tot de oprichting van de in de aanhef genoemde PThU. Tegelijkertijd werd aan rooms-katholieke zijde één Faculteit Katholieke Theologie ingericht, opgenomen in de Universiteit van Tilburg en met een hoofdvestiging te Utrecht. Daarnaast is er altijd nog de Universiteit voor Humanistiek en wie weet komt er ook nog eens een Islamitische Theologische Universiteit.
De taak van de PThU is de beoefening van de theologie. Ze doet dat in opdracht van de gemeente en ter wille van de gemeente, ook als in die gemeente de theologische kwaliteitszorg niet altijd de grootste prioriteit heeft. Ze doet het tegelijk zeker ook ter wille van het gehele gemenebest, ook wanneer dit de theologie veelal als een verdachte rariteit beschouwt. Vanwege haar publieke functie voegt zij zich in de bestaande wetgeving, is dus een universiteit te midden van alle andere universiteiten, en legt als die anderen verantwoording af van haar besteding van publieke middelen. Ze voegt zich ook in de traditie van volwaardig wetenschappelijk onderzoek, langs de lijnen van bijbelse, systematische en praktische theologie. Ze voegt zich tenslotte in de genoemde bachelor/master-structuur van het hoger onderwijs: met driejarige bacheloropleidingen bij de vestiging Kampen (ook in afstandstudie te volgen), en met driejarige masteropleidingen bij de vestigingen Utrecht, Kampen en Leiden. Ook is ze samenwerkingsverbanden aangegaan met vele, vertrouwde partners in het snel wisselende veld van de beoefening van godgeleerdheid en godsdienstwetenschap: de Universiteit Leiden, de Universiteit Utrecht, de Rijksuniversiteit Groningen en de Vrije Universiteit. Voor studenten van al die universiteiten is het mogelijk, na een driejarige bachelor of eventueel na een bachelor met een aansluitende eenjarige master de wetenschappelijke ambtsopleiding af te maken. Ook met Hbo-instellingen die een theologieopleiding bieden zijn of worden er afspraken voor doorstromingsprogramma’s gemaakt. Behalve de drie al genoemde vestigingen maakt ook het Seminarium te Doorn deel uit van de PThU, zodat het aldaar begeleide leervicariaat van de opleidingen in Leiden en Utrecht geheel binnen universitair verband kan vallen, en zodat ook het nascholingsaanbod voor predikanten en kerkelijk werkers is verbonden met het postacademisch onderwijs en dus ook zijn academisch gehalte dient te garanderen. Voor het gangbare universitaire bedrijf is het ter voorkoming van een zelfgekozen opsluiting in een ivoren toren bovendien erg nuttig, om via het Seminarie in eigen huis signalen te ontvangen, wat er in gemeente en ambt aan de hand is.