WOORD VOORAF
Dit leerboek – dat hopelijk ook als leesboek te genieten valt – gaat over de geschiedenis van de theologische systematiek. Alles echter wat naar systeem riekt, en zeker alles wat dan ook nog leerstellingen in systematische samenhang wil presenteren, heeft in onze tijd een slechte naam, om redenen die vooral in het laatste hoofdstuk aan de orde zullen komen. Niettemin: er zijn de eeuwen door grote theologen geweest, die in hun werk een samenhangende presentatie van de verschillende onderdelen van de christelijke geloofsbelijdenis wilden bieden, en op dat werk grijpen nieuwe generaties telkens weer terug. Dit boek beoogt voor weer een nieuwe generatie een introductie te bieden in enkele systematische hoofdwerken uit de geschiedenis van de theologie, en wel aan de hand van tekstfragmenten waarin de auteurs zelf hun lezers bij de hand nemen om hun werk binnen te kunnen gaan.
Aan introducties in hoofdmomenten uit de theologiegeschiedenis, al dan niet in vertaling, ontbreekt het in het Nederlandse taalgebied niet. Eginhard Meijering liet theologen uit verschillende eeuwen aan het woord over een klein aantal geloofsartikelen en maakte hun argumentaties daarmee onderling vergelijkbaar. Hans Küng verbond elk van de door hem besproken grootheden aan een wisseling in het ‘paradigma’ dat zij belichaamden en vaak ook inluidden. Hij hanteerde daarmee een voor de beschrijving van de geschiedenis van de theologische wetenschap lastig te funderen categorie en nodigde daarmee de lezer nogal dringend uit om zijn visie op de vooruitgang in de theologie te volgen. Friedrich Wilhelm Graf verzamelde compacte schetsen van leven en werk van een aantal welgekozen ‘klassieken’, zonder samenhangende systematische vraagstelling. De hier gekozen benadering kent een ander uitgangspunt: het bestaat uit de al genoemde werkwijze om de behandelde theologen telkens zelf hun werk te laten introduceren en vervolgens, in mijn commentaar daarop, dienstbaar te zijn aan een goed begrip van die zelfpresentatie.
De selectie die ik hier voorleg berust op de ervaring van een aanzienlijk aantal jaren onderwijs, soms in groepswerk – samen lezen is naar mijn overtuiging de basis voor elke gezonde theologiebeoefening – en soms langs de weg van e-learning. Die laatste weg is in het theologieonderricht omstreden, maar ze heeft mij tot grote discipline gedwongen: overbodige omwegen of onduidelijkheden in het betoog worden door afstandstudenten altijd onmiddellijk afgestraft.
In de Verantwoording achter in dit boek leg ik uit hoe dit project ooit begon als een poging tot het publiekelijk beschikbaar stellen van een groots werk over ‘de structuur van de heilige leer in de theologie van de kerk’ van de hand van mijn leermeester Frans Breukelman. Al gauw bleek dat het nagelaten materiaal te verstrooid en te onvoltooid was om onder de naam van de meester zelf te verschijnen. Bovendien ben ik er ook niet zeker van of ik, bij alles wat ik aan hem te danken heb, zijn omgang met de theologen vóór ons nog wel te volle delen kan. Op veel plaatsen van het hier voorgelegde leerboek is dankbaar gebruik gemaakt van het in het Breukelman-archief aangetroffen – en in de Verantwoording opgesomde – materiaal. Voor het resultaat teken ik alleen zelf.
Rinse Reeling Brouwer